Xây dựng nông thôn mới thực chất và trước hết là xây dựng những người nông dân mới - người nông dân xã hội chủ nghĩa. Trong việc xây dựng con người mới, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn luôn lấy đạo đức là gốc.

Đạo đức là một hệ thống , những tư tưởng, tình cảm lớn của loài người, hướng con người đi tới cái tốt, cái đẹp, cái đúng, gạt bỏ cái ác, cái xấu, cái sai. Đạo đức là cái quý nhất, là linh hồn của một con người, một xã hội, một chế độ, một nền văn minh. Cốt lõi của đạo đức cách mạng là chí công vô tư. Chí công vô tư là nêu cao chủ nghĩa tập thể, từ bỏ chủ nghĩa cá nhân, sống và phấn đâu vì nhân dân lao động, vì dân tộc mình và các dân tộc trên thế giới. Đạo đức nhằm giải phóng con người và là đạo đức của những con người được giải phóng. Đạo đức gắn với tài năng và cần cù lao động.

Xây dựng nông thôn mới về mặt đạo đức trước hết phải làm cho no cơm, ấm áo, được học hành, chữa bệnh. Chủ tịch Hồ Chí Minh dạy: Có thực mới vực được đạo; dân dĩ thực vi thiên (dân lấy ăn làm trời). Đạo đức của người nông dân mới xã hội chủ nghĩa phải được xây dựng trên một nền tảng kinh tế định hướng đi lên chủ nghĩa xã hội. Nhân dân Việt Nam đi lên chủ nghĩa xã hội từ điểm xuất phát thấp kém về kinh tế kỹ thuật, từ một nước vốn là thuộc địa nửa phong kiến, kinh tế nông nghiệp lạc hậu. Vì vậy Người nhấn mạnh vai trò quyết định của con người và sự cần thiết phải xây dựng nền đạo đức xã hội chủ nghĩa. Xây dựng những chuẩn mực đạo đức chung của con người Việt Nam, nhưng cũng có những nét đạo đức riêng của người nông dân Việt Nam đôn hậu chất phác. Đạo đức cổ truyền của dân tộc ta khuyên dạy người đời ăn ở có tình, có nghĩa, có đức, có nhân, biết trung, biết hiếu. Hồ Chí Minh đã đưa thế giới quan, nhân sinh quan cộng sản chủ nghĩa vào những khái niệm đạo đức cổ truyền và biến nó thành những chuẩn mực của một nền đạo đức mới để giáo dục nhân dân. Người dạy muốn no cơm, ấm áo thì mọi người phải thi đua tăng gia sản xuất và thực hành tiết kiệm,. Nông dân phải cần kiệm xây dựng hợp tác xã nông nghiệp cho tốt, cho vững. Muốn vậy “Cán bộ, ban quản trị phải công bằng, dân chủ. Mọi việc phải bàn bạc với xã viên, sổ sách, tiền của phải rõ ràng, minh bạch. Xã viên phải đoàn kết chặt chẽ, vui vẻ sản xuất, coi công việc hợp tác xã như công việc nhà mình”. Chủ tịch Hồ Chí Minh thường nhấn mạnh nước ta là một nước dân chủ, phải xây dựng một chế độ dân chủ. Tức là xã viên phải nâng cao tinh thần làm chủ, cần kiệm xây dựng Hợp tác xã và thi đua tăng gia sản xuất và thực hành tiết kiệm. Nông thôn mới là nông thôn của những người lao động, của những con người không chấp nhận sự lười biếng. Nông thôn mới cũng là nơi thể hiện đậm đà văn hoá tình nghĩa, tình làng nghĩa xóm. Nét đẹp của đại gia đình nông thôn là ở chỗ trên kính dưới nhường, thương yêu gíup đỡ lẫn nhau, giúp đỡ những gia đình neo đơn, người già yếu, gia đình thương binh, liệt sĩ.

Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, để xây dựng nông thôn mới trước hết vấn đề cơ bản và lâu dài là mỗi người phải tự xác định mình đã trở thành người chủ và phải luôn luôn nêu cao tinh thần làm chủ. Phải thực hành dân chủ, nghĩa là mọi công việc đều phải bàn bạc, cán bộ không được quan liêu mệnh lệnh, tuyệt đối chống tham ô, lãng phí. Người chỉ rõ: Nông thôn mới được tạo lập bởi nhiều gia đình mới và nhiều gia đình cộng lại mới thành xã hội. Xã hội tốt thì gia đình càng tốt, gia đình tốt thì xã hội mới tốt. Hạt nhân của xã hội là gia đình. Những ý kiến chỉ dẫn của Người cho thấy tầm quan trọng to lớn của việc xây dựng gia đình mới, và chỉ có xây dựng gia đình mới thì mới có nông thôn mới. Quan điểm của Hồ Chí Minh về xây dựng gia đình mới gắn bó chặt chẽ giữa gia đình theo nghĩa hẹp, với gia đình theo nghĩa rộng, chăm lo gia đình nhỏ là chăm lo cho hạt nhân của xã hội. Hồ Chí Minh đặt việc xây dựng gia đình trong nhiệm vụ xây dựng nông thôn, đặt nhiệm vụ xây dựng nông thôn trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội.

Nông thôn nước ta chiếm hơn 90% dân số, trong đó phụ nữ là một lực lượng đáng kể. Quan tâm đúng mức đến phụ nữ là thể hiện truyền thống nhân văn của dân tộc, là quan tâm đến gia đình, đến xây dựng nông thôn mới, cũng là xây dựng xã hội mới. Theo Người, quan tâm đến gia đình nhỏ trước tiên là phải thực hiện nam nữ bình quyền. Nam nữ bình quyền “là một cuộc cách mạng khá to và khó… Phải cách mạng từng người, từng gia đình, đến toàn dân. Dù to và khó nhưng nhất định thành công”. Trong khi chú trọng xây dựng gia đình mới từ vật chất đến tinh thần, Hồ Chí Minh cũng chỉ ra và phê phán những thói hư tật xấu trong gia đình như tệ đánh đập vợ, ép duyên con, thói tảo hôn…Rõ ràng rằng gia đình nào cũng xây dựng được những mặt tốt và gạt bỏ những mặt xấu như Hồ Chí Minh đã chỉ ra, tạo thành những gia đình mới thì chúng ta sẽ có một nông thôn mới trên tất cả các mặt chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội.