Giải đua ghe Ngo trong Lễ hội Ok Om Bok của đồng bào Khmer ở Kiên Giang. Ảnh: Thế Hạnh

Người Khmer ở Việt Nam là một bộ phận của đại gia đình các dân tộc Việt Nam. Tại Kiên Giang, người Khmer có số lượng dân số đứng thứ hai sau người Kinh, với khoảng 56.800 hộ, 238.000 người, chiếm hơn 13% dân số toàn tỉnh. Thời gian qua, các hoạt động văn hóa, nghệ thuật truyền thống của đồng bào Khmer nói chung được các cấp, các ngành quan tâm bảo tồn và phát huy, nhất là từ khi có Luật di sản văn hóa, Luật tín ngưỡng tôn giáo, nhiều phong tục tập quán, lễ hội được khuyến khích phát huy, sáng tạo.

Hàng năm, cứ đến ngày rằm tháng 12 theo Phật lịch (tương ứng với tháng 10 âm lịch), người Khmer tổ chức Lễ hội Ok Om Bok để tỏ lòng biết ơn vì đã làm cho mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu, đời sống nhân dân no ấm. Lễ hội này còn được gọi là “Lễ cúng trăng" hay “Đút cốm dẹp", là một phong tục xuất phát từ một tín ngưỡng dân gian, cho rằng mặt trăng như là vị thần cai quản thời gian, thủy triều và thời tiết, là vị thần bảo vệ mùa màng. Người Khmer tin rằng với việc thành tâm, chu đáo thì điều lành, may mắn và hạnh phúc sẽ đến với họ.

Trong Lễ hội, ngoài những nghi lễ do chùa Khmer thực hiện, đi liền với lễ cúng trăng là thả đèn gió, đèn nước, còn có nhiều hoạt động văn hóa, văn nghệ được cộng đồng người Khmer tổ chức, biểu diễn phục vụ, như: Nghệ thuật âm nhạc, múa, ca-múa, trình diễn trang phục truyền thống,… Ở đó, người Khmer vừa là chủ thể sáng tạo, trình diễn, vừa là người thụ hưởng chính giá trị nghệ thuật truyền thống của dân tộc mình; người Kinh, người Hoa hay các dân tộc khác không trực tiếp tham gia vào nhưng đã tham dự, hưởng ứng nhiệt tình các hoạt động lễ hội, nghệ thuật do người Khmer sáng tạo, xem đó là những món ăn tinh thần không thể thiếu trong mối liên kết cộng cư hằng mấy trăm năm qua.

Đua ghe Ngo cũng là một hoạt động không thể thiếu trong Lễ hội Ok Om Bok. Ghe Ngo là một sản phẩm văn hóa độc đáo được sáng tạo rất kỳ công, mỗi một công đoạn đều có những lễ tục theo tín ngưỡng của người Khmer, ghe thường bố trí từ hơn 40 đến 60 chỗ ngồi cho người tham gia thi bơi. Đua ghe Ngo có tính lan tỏa, liên kết cộng đồng rất mạnh mẽ, là hoạt động mà người dân mong muốn được xem nhất trong Lễ hội. Những cuộc đua ghe Ngo thu hút sự tham gia cổ vũ nhiệt tình của hàngchục ngàn người đứng ở hai bờ sông, mà ở trong cuộc vui đó họ không cần biết bên nào thắng cuộc.

Từ những hoạt động mang nhiều ý nghĩa, giá trị đó mà Lễ hội Ok Om Bok đã trở thành tâm điểm của lễ hội nước đặc sắc của đồng bào Khmer ở Tây Nam Bộ nói chung. Tại Kiên Giang, từ năm 2007 Lễ hội truyền thống Ok Om Bok được công nhận là Ngày hội Văn hóa, Thể thao và Du lịch đồng bào dân tộc Khmer tỉnh Kiên Giang, được tổ chức định kỳ hàng năm tại huyện Gò Quao. Tuy nhiên, do dịch Covid-19 nên 2 năm qua chỉ tổ chức phần lễ, tạm dừng các hoạt động phần hội.

Ngày hội Văn hóa, Thể thao và Du lịch đồng bào dân tộc Khmer tỉnh Kiên Giang năm 2022 diễn ra từ ngày 7-9/11/2022 (nhằm ngày 14-16/10 âm lịch), gồm phần lễ và phần hội. Phần lễ gồm chương trình khai mạc ngày hội, lễ cúng trăng;  Phần hội với các hoạt động, như: Thi giàn thủy lục đẹp, biểu diễn nghệ thuật, liên hoan văn nghệ, đua ghe Ngo, thuyền rồng, bóng đá, bóng chuyền, hội chợ triển lãm, chợ phiên. Đặc biệt, chương trình khai mạc và đua ghe Ngo được truyền hình trực tiếp trên sóng phát thanh và truyền hình tỉnh.

Có thể nói, dù trải qua nhiều giai đoạn thăng trầm của lịch sử, nhưng Lễ hội Ok Om Bok của đồng bào Khmer ngày càng có vai trò quan trọng trong đời sống văn hóa của cộng đồng các dân tộc vùng Tây Nam bộ nói chung và đồng bào tỉnh Kiên Giang nói riêng. Qua đó, các loại hình nghệ thuật sẽ vừa là phương tiện để đồng bào Khmer thực hành các nghi lễ, sinh hoạt tín ngưỡng, tôn giáo, văn hóa; vừa là hoạt động để giải trí, giao lưu văn hóa trong quá trình cộng cư, góp phần củng cố sự đoàn kết cộng đồng giữa các dân tộc anh em.